On Dört Müfessirden Büyük Kur’ân Tefsîrî polen

Kur’ân, âlemlerin rabbi tarafından insanlara bir rahmet, öğüt, hidayet, müjde ve uyarı olsun diye apaçık bir Arapçayla indirilmiş nurlu ve eşsiz bir kitaptır. Allah Rasûlü (s.a.v.), onun açıklamasını vahiy yoluyla öğrenmiş ve ashabına öğretmiştir. Müslümanlar, geçen zamanla birlikte Arap dilinin değişime uğraması, yabancı milletlerin Müslüman olması, yeni kültürlerle karşılaşılması ve felsefe kitaplarının Arapçaya tercüme edilmesi gibi nedenlerden dolayı sahabe dönemine nazaran Kur’ân’a yabancılaştılar ve onun ayetlerini kavramada zorlandılar. Bunun üzerine tefsir âlimleri, Kur’ân’ın kapalı yerlerinin izah edilmesi, bidatçiler ve zındıklar tarafından ortaya atılan şüphelerin giderilmesi, aralarında çelişki varmış gibi görülen ayetlerin uzlaştırılması gibi amaçlarla tefsir eserleri kaleme almaya başladılar.

Bu konuda yazılan eserler, kimi zaman bazı ayetlerin tefsiri ile sınırlı tutulmuş, kimi zaman da Kur’ân’ın tefsirini bütünüyle kapsamıştır. Geçen zamanla birlikte tefsir ilmi gelişip sistemleşince sonradan gelen her bir müfessir, önceki tefsir eserlerini bazı yönlerden eleştirerek, eksik ve hatalı gördüğü yönlerini tamamlamak ve düzeltmek amacıyla bir tefsir eseri kaleme almıştır. Kimi zaman da bir müfessir, ömrü boyunca Allah’ın kelamı ile ilgili elde ettiği birikimini ortaya koymak amacıyla bu ilim dalında eser telif etmiştir.

Böylece günümüze dek farklı yöntemlerle yazılan tefsirler, Allah’ın kelamına daha geniş bir perspektiften bakılmasını, “mezhep taassubu, Arap dilinin değişime uğraması, coğrafi ve siyasi faktörler” gibi nedenlerden dolayı Kur’ân’ın selefin anlayışına ve yöntemine göre tefsir edilmesi noktasında yaşanan görüş ve yöntem sapmalarının ortaya çıkarılmasını sağlamıştır. Geçen zamanla birlikte Kur’ân ile ilgili ortaya atılan şüphelerin giderilmesinde rol oynamıştır.

Bu açıdan geçmişten günümüze dek değişik yöntemlerle ve farklı mezheplere/görüşlere sahip önde gelen müfessirler tarafından kaleme alınan tefsir eserlerinin okunup incelenmesi ve karşılaştırılması, Allah’ın kelamının selefin anlayışına ve yöntemine göre anlaşılmasına yardımcı olacak, bu alanda selefin çizgisinden meydana gelen sapmaların ortaya çıkarılmasını sağlayacaktır. Yine fıkhi meselelerle ilgili yaşanan ihtilafların kaynaklarının öğrenilmesine ve ilgili konuda sahih delile dayalı doğru görüşün tespit edilmesine vs. katkıda bulunacaktır.

Biz de söz konusu faydaları okuyucunun hizmetine sunmak amacıyla geçmişten günümüze dek kaleme alınan birbirinden değerli on dört tefsir eserini bir araya getirdik. Birbirinden değerli olan bu eserler şunlardır: Mukâtil’in Tefsîr-i Kebîr’i, Taberî’nin Câmi’u’l-Beyân’ı, Cessâs’ın Ahkâmu’l-Kur’ân’ı, Beğavî’nin Me‘âlimu’t-Tenzîl’i, İbn Atiyye’nin el-Muharraru’l-Vecîz’i, İbnu’l-Cevzî’nin Zâdu’l-Mesîr’i, Kurtubî’nin el-Câmi‘u li-Ahkâmi’l-Kur’ân’ı, Beydâvî’nin Envâru’t-Tenzîl’i, İbn Teymiyye’nin Dekâiku’t-Tefsîr’i, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Bedâ’iu’t-Tefsîr’i, İbn Kesîr’in Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm’i, Şevkânî’nin Fethu’l-Kadîr’i, Âlûsî’nin Rûhu’l-Meânîve Şinkîtî’nin Edvâu’l-Beyân’ı. Seçilen tefsirler, akidevi ve fıkhi açıdan farklı mezheplere ve görüşlere sahip müfessirler tarafından kaleme alınmıştır. Örneğin Taberî, Beğavî, İbn Teymiyye, İbn Kayyim el-Cevziyye, İbn Kesîr, Şevkânî, Âlûsî ve Şinkîtî, selef akidesinin çizgisine bağlı kalır iken, Beydâvî ve Kurtubî Eş’arî ekolüne tabi olmuştur. İbnu’l-Cevzî, Allah’ın kimi isim sıfatlarının teviline başvurmuştur. Kimi müfessirler de farklı ithamlara maruz kalmıştır. Örneğin Mukâtil’in mücessime ve Cessâs’ın Mu’tezile mezhebine mensup olduğu söylenmiş, Eş’arî müfessir kabul edilen İbn Atiyye ise bazı konularda Mu’tezile’ye uymakla itham edilmiştir. Yine söz konusu müfessirler, farklı fıkhi mezheplere mensuptur. Örneğin İbnu’l-Cevzî, İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye Hanbeli, Beydâvî ve İbn Kesîr Şâfiî, Cessas ve Âlûsî Hanefi, İbn Atiyye ve Kurtubî Mâlikî mezhebine mensuptur. Bahsi geçen eserlerin arasından İbn Atiyye’nin, Şevkânî’nin, Şinkîtî’nin ve Âlûsî’nin eserleri dışındakiler farklı yayınevleri tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir.